ΑΝΑΘΑΛΛΟΙ

Το Ινστιτούτο Θαλασσίων Βιολογικών Πόρων και Εσωτερικών Υδάτων του Ελληνικού Κέντρου Θαλασσίων Ερευνών (ΕΛ.ΚΕ.Θ.Ε.) ανέλαβε την υλοποίηση ενός ερευνητικού έργου με τίτλο ΑΝΑΘΑΛΛΟΙ – Ανάπτυξη διαχειριστικών εργαλείων για θαλάσσια και λιμναία οικοσυστήματα, το οποίο χρηματοδοτείται από το Επιχειρησιακό Πρόγραμμα «Ανταγωνιστικότητα Επιχειρηματικότητα και Καινοτομία» και συγχρηματοδοτείται από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης (Α.Π. 4328/1382/Α2/08/09.2017 Απόφαση Ένταξης Πράξης, Κωδ. Πράξης / ΟΠΣ 5002500). Το έργο έχει διάρκεια 46.5 μήνες και προϋπολογισμό 800,000 €. Ξεκίνησε τον Δεκέμβριο 2017 και η εναρκτήρια συνάντησή του πραγματοποιήθηκε τον Φεβρουάριο 2018.

Σκοπιμότητα

​Η σύγχρονη και κοινά αποδεκτή προσέγγιση της αλιευτικής διαχείρισης είναι η οικοσυστημική, όπως προκύπτει από θεμελιώδεις Οδηγίες και Κανονισμούς της Ε.Ε. (π.χ. Θαλάσσια Στρατηγική, Κοινή Αλιευτική Πολιτική). Η βάση της συγκεκριμένης προσέγγισης είναι ότι η διαχείριση ενός αποθέματος υδρόβιων οργανισμών οφείλει να λάβει υπόψη το ευρύτερο οικοσύστημα στο οποίο ανήκει το απόθεμα αυτό, έτσι ώστε κάθε μέτρο διαχείρισης να μπορεί – όσο είναι δυνατόν – να ελέγχεται ως προς την αποτελεσματικότητά του, μέσω των επιδράσεων του αποθέματος στο ευρύτερο περιβάλλον και αντίθετα. Με τον τρόπο αυτό, δημιουργείται όφελος από τη μεγαλύτερη ακρίβεια και αποτελεσματικότητα των διαχειριστικών μέτρων που προτείνονται και ταυτόχρονα δημιουργείται η βάση για την εκτίμηση των αποτελεσμάτων των μέτρων σε άλλες συνιστώσες του ευρύτερου περιβάλλοντος. Επιπλέον, στην προσέγγιση αυτή ως περιβάλλον θεωρείται το σύνολο του φυσικού, κοινωνικού και οικονομικού περιβάλλοντος και όχι μόνο το φυσικό περιβάλλον, όπως σε παλαιότερες προσεγγίσεις. Η αλιευτική διαχείριση μέσω της οικοσυστημικής προσέγγισης βασίζεται σε τέσσερις πυλώνες: (α) τον βιολογικό, ο οποίος περιλαμβάνει την πανίδα και την χλωρίδα του οικοσυστήματος, (β) την κατάσταση του φυσικού περιβάλλοντος ως προς τη φυσικοχημική σύσταση, τη γεωμορφολογία και το κλίμα (υδρομετεωρολογία), (γ) τον κοινωνικό, που περιλαμβάνει τους έχοντες συμφέροντα (stakeholders) είτε στο αλιευτικό απόθεμα (αλιείς, κ.λπ.) είτε στον γεωγραφικό χώρο του αποθέματος (άλλες χρήσεις και οικονομικές δραστηριότητες) και (δ) το νομοθετικό πλαίσιο άσκησης των δραστηριοτήτων και επίλυσης συγκρούσεων συμφερόντων (χωροταξία). Η πολυπλοκότητα, βέβαια, της οικοσυστημικής προσέγγισης δυσχεραίνει το επιστημονικό έργο μελέτης των αποθεμάτων, καθώς ο αριθμός των παραγόντων και των δεδομένων που πρέπει να ληφθούν υπόψη είναι σημαντικά μεγαλύτερος. Ωστόσο, έχουν εξελιχθεί σημαντικά εργαλεία τροφικής ανάλυσης όπως τα μοντέλα Ecopath with Ecosim.

Προσέγγιση

Το Ινστιτούτο Θαλασσίων Βιολογικών Πόρων και Εσωτερικών Υδάτων του ΕΛ.ΚΕ.Θ.Ε. έχει αναλάβει και συμμετέχει (σε συνεργασία με το Ινστιτούτο Ωκεανογραφίας του ΕΛ.ΚΕ.Θ.Ε. και το ΕΘΙΑΓΕ) σε σημαντικά ερευνητικά ή/και επιχειρησιακά έργα συλλογής και αξιολόγησης πληροφοριών και δεδομένων που αφορούν τη θάλασσα και τα γλυκά νερά της Ελλάδας, σε συμμόρφωση με Οδηγίες και Κανονισμούς της Ε.Ε., όπως το πρόγραμμα συλλογής αλιευτικών δεδομένων βάσει του Κανονισμού ΕΕ/199/2008, το πρόγραμμα παρακολούθησης των ποτάμιων, μεταβατικών και παράκτιων υδάτινων σωμάτων για την Οδηγία Πλαίσιο 2000/60/ΕΚ για τα Ύδατα και, τελευταία, το πρόγραμμα συλλογής δεδομένων για την Οδηγία Πλαίσιο 2008/56/ΕΚ για τη Θαλάσσια Στρατηγική. Το πρόγραμμα ΑΝΑΘΑΛΛΟΙ έρχεται να αξιοποιήσει και να συμπεριλάβει όλα αυτά τα δεδομένα με κύριο σκοπό την ανάπτυξη οικοσυστημικών μοντέλων σε τέσσερις λιμναίες και θαλάσσιες περιοχές ενδιαφέροντος (Λίμνες Τριχωνίδα και Βόλβη, Σαρωνικός Κόλπος και Θρακικό πέλαγος/Στρυμονικός Κόλπος), χρησιμοποιώντας μεθοδολογίες, μοντέλα και εργαλεία που σήμερα βρίσκονται στην αιχμή της αλιευτικής επιστήμης (Ecopath with Ecosim).

Σκοπός έργου

​Σκοπός και αναμενόμενο αποτέλεσμα του έργου είναι να αναβαθμιστούν υπάρχοντα μοντέλα σε δύο περιοχές (Θρακικό πέλαγος/Στρυμονικός Κόλπος και Λίμνη Βόλβη) και να εκπονηθούν νέα σε δύο επιπλέον περιοχές (Σαρωνικός Κόλπος και Λίμνη Τριχωνίδα), χρησιμοποιώντας την πληθώρα δεδομένων από τα προαναφερθέντα προγράμματα συλλογής δεδομένων, από παλαιότερα και τρέχοντα έργα του ΕΛ.ΚΕ.Θ.Ε., από νέα δεδομένα που θα συλλεχθούν από διάφορες πηγές και εμπλεκόμενους φορείς, καθώς και από τη βιβλιογραφία.

Δομή έργου

Το έργο έχει οργανωθεί γύρω από τέσσερα πακέτα εργασίας (ΠΕ), εκ των οποίων το ΠΕ1 αφορά τη διαχείρισή του.

Το ΠΕ2 αφορά τη «Συλλογή δεδομένων» και έχει τρεις βασικούς στόχους: (α) τη συλλογή και αρχειοθέτηση της υπάρχουσας πληροφορίας αναφορικά με τα δεδομένα που απαιτεί το μοντέλο Ecopath/Ecosim για να λειτουργήσει, (β) τον καθορισμό των διαχειριστικών στόχων και σεναρίων που θα μοντελοποιηθούν με το λογισμικό, ώστε έτσι να καθοριστεί και το είδος των δεδομένων που απαιτούνται και (γ) τον καθορισμό των γεωγραφικών ορίων των μοντέλων με τη χρήση γεωγραφικού συστήματος πληροφοριών. Το πακέτο αυτό περιλαμβάνει επίσης τη διεξαγωγή δειγματοληψιών για τη συλλογή νέων στοιχείων και την ενημέρωση των υπαρχόντων, ώστε να καλυφθούν τυχόν ελλείψεις σε δεδομένα και εκτιμήσεις που απαιτούνται για τη σωστή λειτουργία του μοντέλου. Οι δειγματοληψίες αφορούν κυρίως (α) τη βιολογική δειγματοληψία επί σκάφους, ειδικά για εσωτερικά νερά και (β) τη συγκέντρωση δεδομένων από φορείς και αλιείς με ερωτηματολόγια.

Το ΠΕ3 έχει ως τίτλο «Δυναμικά εργαλεία διαχείρισης» και σκοπός του είναι η προετοιμασία των υπαρχόντων και συλλεγμένων στοιχείων (ΠΕ2) για την τροφοδοσία τους στο λογισμικό. Τα αναμενόμενα αποτελέσματα είναι (α) η στατική αποτύπωση του οικοσυστήματος με βάση τα σημερινά διαθέσιμα στοιχεία και (β) η εκπόνηση ενός δυναμικού περιβάλλοντος, μέσω της μοντελοποίησης που επιτρέπει τη διερεύνηση σεναρίων. Ένα δυναμικό περιβάλλον επιτρέπει την αλλαγή μίας παραμέτρου (π.χ. αλιευτική προσπάθεια) και την αυτόματη εκτίμηση της τροποποίησης των άλλων παραμέτρων λόγω της αλλαγής αυτής. Στην ουσία, το δυναμικό περιβάλλον επιτρέπει τη διαπίστωση της θέσης ισορροπίας του οικοσυστήματος (ή τροφικής αλυσίδας) με την αλλαγή ενός ή περισσότερων παραγόντων (σενάριο). Το πακέτο αυτό εργασίας περιλαμβάνει τέσσερις δράσεις για κάθε μια από τις γεωγραφικές περιοχές-στόχους του έργου.

​Το ΠΕ4 αφορά την «Δημοσιότητα και διάχυση αποτελεσμάτων» και περιλαμβάνει τις δράσεις του έργου για την δημοσιοποίηση των αποτελεσμάτων στους εμπλεκόμενους φορείς (stakeholders) και στο ευρύ κοινό. Οι δράσεις αυτές περιλαμβάνουν την δημιουργία ιστοσελίδας, τις δημοσιεύσεις που θα προκύψουν, ενημερωτικές ημερίδες και άλλες ενέργειες.

​Αναμενόμενα αποτελέσματα και οφέλη

​Τα οικοσυστημικά μοντέλα συνθέτουν τη διαθέσιμη πληροφορία για τη μελέτη των άμεσων και έμμεσων τροφικών αλληλεπιδράσεων μεταξύ των συνιστωσών του οικοσυστήματος, συμπεριλαμβανομένων των αλιευτικών δραστηριοτήτων και του περιβάλλοντος. Ως εκ τούτου, είναι πολύτιμα εργαλεία για τη διαχείριση της αλιείας και των αλιευμάτων. Η ευρεία χρήση του τροφικού μοντέλου Ecopath with Ecosim (ΕwΕ) έχει συμβάλλει στην αναβάθμιση της κατανόησης της δομής και λειτουργίας των υδάτινων οικοσυστημάτων. Επιπλέον, τα μοντέλα αυτά έχουν χρησιμοποιηθεί για τον υπολογισμό οριακών τιμών βιολογικών και άλλων παραμέτρων, σημαντικών για την αλιευτική διαχείριση.

​Το έργο θα αναπτύξει οικοσυστημικά μοντέλα ισοζυγίου μάζας στις περιοχές έρευνας με τη μεθοδολογία EwE ώστε να λειτουργήσουν ως επιχειρησιακά εργαλεία αλιευτικής διαχείρισης και να μπορούν να χρησιμοποιηθούν σε συνεργασία με τους ενδιαφερόμενους φορείς διαχείρισης ή άλλους τοπικούς φορείς, όπως αλιευτικές ενώσεις και επιστημονικοί φορείς. Οι περιοχές έρευνας περιλαμβάνουν οικοσυστήματα τα οποία αποτελούν σημαντικά αλιευτικά πεδία (σύμφωνα με τις ποσότητες των εκφορτώσεων ή/και την αλιευτική δραστηριότητα που χαρακτηρίζεται ως έντονη).